Νίκου Μαρκάτου
Kαθηγητή Ε.Μ.Π.
τ. Πρύτανη
Δεν θα αποφύγω τον πειρασμό να ξεκινήσω παρατηρώντας ότι η νέα χιλιετία δεν ξεκινά την 01.01.2000, όπως η άγνοια των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και των πολιτικών μας ανά την Γή προσπαθεί να μας πείσει. Απλά μαθηματικά δείχνουν ότι η νέα χιλιετία αρχίζει την 01.01.2001 και οι γιορτές που θα γίνουν την 01.01.2000 θα αναφέρονται στο άσχετο γεγονός της αρχής του τελευταίου
χρόνου της ! Ανάγνωση των εφημερίδων του περασμένου αιώνα δείχνει πράγματι ότι οι πρόγονοί μας, στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον, γιόρτασαν την είσοδο του Νέου Αιώνα την 01.01.1901, σωστά δηλαδή. Υποβάθμιση λοιπόν της Παιδείας μας σήμερα, ή απλά ακατανόητη βιασύνη (άν και ουσιαστικά θα θέλαμε όλοι μας να σταματήσουμε το χρόνο!);
Ο αιώνας που τελειώνει ήταν ο αιώνας που διέσπασε το άτομο, ερεύνησε το υποσυνείδητο, τεμάχισε τα genes και κλωνοποίησε το πρόβατο. Εφηύρε τα πλαστικά, τα microchips, τα αεροπλάνα, τους πυραύλους, τα ραντάρ, τους δορυφόρους, τις τηλεοράσεις, τους Ηλεκτρ. Υπολογιστές και τις ατομικές βόμβες. Ανέτρεψε τις ιδέες μας για τη λογική, τη γλώσσα, τη γνώση, τα μαθηματικά, τα οικονομικά, ακόμα και για το χώρο και τον χρόνο. ‘Ομως και παρόλα αυτά, βλέπουμε οι σημερινοί μέσοι άνθρωποι της Παγκόσμιας Δημοκρατίας δύο αντιφατικές εικόνες :
Από τη μία η τεχνολογία θριαμβεύει. Ο ψυχρός πόλεμος τελείωσε. Το παγκόσμιο προϊόν αυξάνεται. Οι επικονωνίες εκμηδενίζουν τις αποστάσεις μεταξύ κρατών και ανθρώπων.
Από την άλλη μύγες τρώνε τα πρόσωπα των παιδιών στην Αφρική. Το αίμα από τη Σερβία κοντεύει να κατηφορίσει ως την χώρα μας. Τα δάση του Αμαζονίου αφανίζονται. Πυρηνικές εκρήξεις σκίζουν και πάλι τα σπλάχνα της γής και βρυκολακιασμένα μηνύματα Εθνικής καθαρότητας τα σπλάχνα της κοινωνίας. Πολυκέφαλο σηκώνεται το τέρας του νεοναζισμού, του ρατσισμού, του εθνικισμού. Αμφίβολης νομιμότητας επιδιώξεις τείνουν να υποκαταστήσουν αρχές του διεθνούς δικαίου και τους διεθνείς οργανισμούς. Ανεργία, παιδεία που χρηματίζεται, αμοραλισμός και απογοήτευση καθηλώνουν τους νέους. Ο Μεγάλος Αδελφός σκίζει κατά βούληση και χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανένα τις διεθνείς συμφωνίες που για να συνταχθούν χρειάστηκαν δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και δεκάδες άλλοι.
Παράλληλα, λόγω των ασύλληπτων καθημερινών αλλαγών και της ταχύτητας με την οποία συμβαίνουν πλέον όλα, μας είναι δύσκολο να αντιληφθούμε και να αφομοιώσουμε τους κανόνες που διέπουν την ζωή μας και νοιώθουμε να αποξενωνόματε όλο και περισσότερο από την δυνατότητα συμμετοχής μας στην κοινή προσπάθεια.
Τόσα λοιπόν γίνονται γύρω μας, όλο και χειρότερα. Σαράντα επτά χώρες του κόσμου έχουν κατά κεφαλήν εισόδημα λιγότερο από ένα δολλάριο την ημέρα, κάτω από το όριο ύπαρξης, κι όμως το παγκόσμιο προϊόν αυξάνεται και επαρκεί τεχνικά για να θρέψει και τα 5.5 δις των κατοίκων της γής.
Ο φίλος-ήλιος γίνεται ήλιος-εχθρός από τη λαβωμένη ατμόσφαιρα, κι όμως η τεχνολογία θριαμβεύει.
Κάτι θα βρούμε, λέμε, θα αντέξουμε. ‘Ομως, ο θεός να μας φυλάει, φίλοι μου, να μη μας συμβούν όσα μπορούμε να αντέξουμε. Αυτό απαιτούν οι νέοι από μας να μην αφήσουμε «το αίμα τους αναίτια να γεράσει».
Να, που η κοινωνία της αφθονίας δεν είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για την αφθονία της κοινωνίας. Η παρούσα οργάνωση της κοινωνίας και η οικονομική της διάρθρωση,, δεν επιτρέπουν την απελευθέρωση του κόσμου από την απειλή του πολέμου, τη φτώχεια και τις αμετάκλητες καταστροφές της βιόσφαιρας.
Πως λοιπόν ο ερχομός του 21ου αιώνα θα μπορέσει να φέρει μαζί του την αλλαγή προς το καλύτερο ;
Πως θα πορευθούμε σε ένα ταξίδι κοινό και «συμφωνημένο» ως προς τις βασικές του παραμέτρους, σ’ ένα ταξίδι ενορχηστρωμένο ίσως, μα και αυτόνομα προσανατολισμένο ;
Πως η τόσο άρτια πια τεχνολογικά επικοινωνία μας θα γίνει ζεστή αληθινή ηλιαχτίδα και όχι η απατηλή εικονική πραγματικότητα ;
Πως η ασπίδα της Αθηνάς θα αποκρούσει το φαύλο δόρυ του ‘Αρη ;
Πως θα μπορέσουμε δηλαδή να φτιάξουμε μαζί έναν κόσμο που να διέπεται από τις αρχές του Δικαίου, της Δημοκρατίας, του σεβασμού προς το περιβάλλον, της Ειρήνης και της συνεργασίας των Λαών.
Γι’ αυτό θα πώ και πάλι.
Η ανθρωπότητα για την λύση των προβλημάτων της δεν έχει ανάγκη ούτε από δούλους ούτε από αφέντες αλλά από σκεπτόμενους ανθρώπους.
Είναι καιρός να απαλλαγούμε από τις πολύπλοκες υποκριτικές διαδικασίες που σκόπιμα μας εμποδίζουν να μετέχουμε ενεργά στην προσπάθεια για τη βελτίωση της ζωής μας.
Και άν οι πατέρες μας, που έκτισαν τόσους αιώνες πριν την Ακρόπολη δεν έλυσαν τα προβλήματα, ένα, σίγουρα, μας δίδαξαν.
‘Οτι η βασική μέριμνα, η αξία του μυαλού, η οποιαδήποτε εξέλιξη για να είναι πρόοδος πρέπει να έχει σαν στόχο την βελτίωση της ζωής και της ποιότητας του ανθρώπου.
Η Ελλάδα λοιπόν μέσω της Παιδείας της, υπήρξε πάντα μια καθαρή φωνή και πηγή ιδεών. Μάρτυς μου ο Πυθαγόρας και τα καθαρά μαθηματικά. Δεν μετρήσαμε τα τρίγωνα για να ξαναβρούμε τα χωράφια μας στη λάσπη του Νείλου, αλλά απλά για να εξερευνήσουμε τους άυλους και αιώνιους δρόμους του μυαλού μας. Εξακολουθεί να είναι, αν την απεγκλωβίσουμε από τα πολιτικά ταμπού, την στείρα προγονολατρεία και τολμήσουμε να ακούσουμε την πραγματική φωνή, που από την αρχαιότητα δεν έχει πάψει να προσφέρει σοβαρότατο πολιτιστικό κεφάλαιο στην Οικουμένη. Το μόνο που απαιτείται, αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς με το δίκαιο, είναι να ζητηθούν οι τόκοι του κεφαλαίου αυτού, που δεν είναι άλλοι από το να αναγνωρισθεί ο ρόλος της και να της αποδοθεί ο προσήκων σεβασμός, αντί να θεωρείται ότι προβάλει διαρκώς το "δισάκι της επετείας".
Όμως, αντιπαρέρχομαι προς στιγμήν την προσφορά μας στα γράμματα και τις τέχνες του σύγχρονου κόσμου, επειδή πιστεύω ότι, όπως οι κοινωνικοί αγώνες δεν πρέπει να εξαργυρώνονται, έτσι και η πολιτιστική δημιουργία δεν πρέπει να δίνεται αντιπαροχή για τη διεκδίκηση μιας θέσης στο διεθνή ανταγωνισμό. Ο Ελληνισμός μπορεί να αποτελεί τον ποιητή, το ζωγράφο και τον χαρτογράφο του Σύγχρονου Κόσμου, όχι όμως να αυτοσκοπεί στο εμπόριο του Copyright της πολιτιστικής δημιουργίας, πολύ περισσότερο της αρχαίας, για να επιζήσει. Χρειάζεται και η ενεργός παρουσία μας στην Ερευνα και την Ανάπτυξη του Σύγχρονου Κόσμου.
Υπάρχουν όμως προβλήματα. Η χώρα είναι μικρή, χωρίς ιδιαίτερες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Όσο κι' αν αυτό είναι αληθινό, ο μύθος της "Ψωροκώσταινας" έδρασε συνεργιστικά στον παραγωγικό και τεχνολογικό μαρασμό, στην ανάπτυξη εμπορομεσιτικής αστικής τάξης, που δεν επέτρεψε να εξελιχθεί με υγειή τρόπο μία έστω καπιταλιστική ανάπτυξη. ‘Οταν υπήρχαν δύο κόσμοι, η Δύση και η Ανατολή, η χώρα μας χρησιμοποιήθηκε ως βάση κλειδί στη Μεσόγειο, είχε στρατιωτική σημασία και σε μεγάλο βαθμό στήριξε την εξωτερική της πολιτική στο χαρακτηριστικό αυτό. Σήμερα όμως, που κυριολεκτικά άλλαξαν τα σημεία του ορίζοντα, ποιά μπορεί να είναι η θέση της;
Από τεχνοκρατική άποψη η χώρα μας θα μπορούσε, και το λέω ως τεχνοκράτης, να διεκδικήσει θέση στη διεθνή αγορά. Οι Έλληνες επιστήμονες και τεχνικοί διαπρέπουν στο εξωτερικό, και ο αντίλογος ότι εκεί βρίσκουν τα απαραίτητα μέσα είναι μόνο μέρος της αλήθειας, γιατί ο σύγχρονος διεθνισμός και η ανταλλαγή πληροφοριών μας δίνει, σε αρκετές περιπτώσεις, εφάμιλλες δυνατότητες. Οταν π.χ ο επιστήμονας στην Ελλάδα κάθεται μπροστά στον on-line συνδεδεμένο υπολογιστή του σε τί διαφέρει από τον συνάδελφό του στην Αμερική; Αλλού λοιπόν είναι το θέμα. Ίσως μερικές αρχές που θα βοηθούσαν στην υγιή ανάπτυξη να είναι τελικά οι εξής:
1. Οι τομείς ανάπτυξης πρέπει να είναι επιλεγμένοι. Για παράδειγμα η βαριά βιομηχανία δεν είναι πλεονεκτική επιλογή για τη χώρα, διότι προυποθέτει πλουτο-παραγωγικές πηγές και άλλου είδους οργάνωση.
2. Οι τομείς συμμετοχής στο Σύγχρονο Τεχνολογικό Κόσμο θα μπορούσαν να είναι οι εξής:
α) Η έρευνα στα νέα υλικά προηγμένης τεχνολογίας είναι ένα παράδειγμα που ανταποκρίνεται στη μικρή μας χώρα, με χαρακτηριστικό την υψηλή προστιθέμενη αξία.
β) Η Πληροφορική και τα προϊόντα της. ‘Εχει ήδη αναπτυχθεί επαρκώς στη χώρα και μπορεί να χρησιμεύσει για αύξηση της συμμετοχής μας στις δραστηριότητες του Σύγχρονου Κόσμου. Πρόκειται και πάλι για χρησιμοποίηση της έντασης "εγκεφάλου". Αν μου επιτρέπεται, η αφθονία δημιουργικής φαντασίας, πρωτοβουλίας και καινοτομίας αποτελεί ιστορικό υπόβαθρο για τη χώρα μας. "Εύρηκα". Δεν το είπε ο Αρχιμήδης με στόχο να εμπορευθεί το χρυσό, αλλά από σκίρτημα καρδιάς.
γ) Ενταση γεωργικής παραγωγής και επεξεργασίας τροφίμων. Συναφής τομέας είναι και η βιοτεχνολογία, ιδιαίτερα με την υπάρχουσα επάρκεια γεωργικών παρα-προϊόντων και αντίστοιχης γνώσης.
δ) Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που υπάρχουν άφθονες στην Ελλάδα (ηλιακή και αιολική ενέργεια, γεωθερμία), όπου επίσης απαιτείται η χρήση του δυναμικού του "εγκεφάλου".
ε) Περιβάλλον και οι συναφείς του διαδικασίες. Υπάρχει ήδη επάρκεια γνώσεων στο θέμα, απόκριση στα μεγάλα προβλήματά μας.
Βεβαίως δεν ισχυρίζεται κανείς ότι θα μπορέσουμε ποτέ να κατακλύσουμε τις διεθνείς αγορές με τα προιόντα μας, έστω και στους πιο πάνω τομείς. Ομως,μπορεί σίγουρα η χώρα μας να διεκδικήσει την αναλογική της θέση στο διεθνή καταμερισμό εργασίας του τεχνολογικού τομέα. Αλλωστε αυτοί που κατασκευάζουν αυτοκίνητα ασφαλώς δεν χρειάστηκε να εφεύρουν τον τροχό.
Γιατί λοιπόν να γίνει η χώρα μας εργοστάσιο και να μη γίνει ένας τεράστιος και παραγωγικός εγκέφαλος;
Υπάρχουν βέβαια πολλά εμπόδια στον τομέα της υλοποίησης.
α) Θεσμικό πλαίσιο, που μέσα απο την ήδη αναφερθείσα ετερόφωτη ανάπτυξη και εξέλιξη, συμβαδίζει με το γενικό κλίμα αλλοπρόσαλλων διαδικασιών, και δεν βοηθά στην υλοποίηση των πιο πάνω στόχων. Το ευτύχημα είναι ότι όταν προχωρήσει κάποτε η παραγωγική διαδικασία επέρχεται εκσυγχρονισμός μέσα απο τις απαιτήσεις της ίδιας της διαδικασίας. Με άλλα λόγια, κι' αν δρόμος δεν υπάρχει, ανοίγει προχωρώντας.
β) Νοοτροπία και κοινωνικό πλαίσιο: Μας έμαθαν, για φανερούς λόγους, να το "ρίχνουμε έξω". Με τέτοιο ή άλλο πληθωρισμό "μη πάρεις ή πάρε σπίτι", "νοίκιασε ή αγόρασε ή παίξε στο Χρηματιστήριο και ξόδεψε τα λεφτά σου".
Η Ελληνική κοινωνία αισθάνεται γενικά αυτάρκης. Δεν έχει συναίσθηση αναγκών. Δεν έχει γενικά (και επικίνδυνα) συναίσθηση της ανάγκης να εργασθεί με συνέπεια. Πάει σπίτι στις 3 το πρωί και το δικαιολογεί με το δήθεν "είμαστε Μεσογειακός λαός". Παίζει ΠΡΟ-ΠΟ και λαχείο για να πλουτίσει. Αυτές και άλλες συναφείς νοοτροπίες που παρεμποδίζουν την Ανάπτυξη είναι φυσικά θέματα γενικότερης Παιδείας. Η ματαιοδοξία μας αποδεικνύεται τελικά ισχυρότερη από την κακοδαιμονία μας.
Πώς μπορούμε όμως εμείς, ο καθένας απ' τη θέση του να συμβάλλουμε στην ανόρθωση του γόητρου της Ελλάδας στον 21ο αιώνα και στην αναγνώριση του ρόλου που μπορεί να παίξει ο Ελληνισμός διεθνώς;
Η Ελλάδα δεν κινδυνεύει να εξαφανισθεί από τους παγετώνες όπως οι δεινόσαυροι, γιατί είναι μικρή, και άρα πιό ευέλικτη. Το ότι δεν προσδέθηκε σε συγκεκριμμένο μοντέλο ανάπτυξης ήταν ταυτόχρονα ευχή και κατάρα. Όταν οι άλλοι κλείνουν τα ανθρακωρυχεία, εμείς δεν έχουμε πρόβλημα γιατί δεν έχουμε τι να κλείσουμε. Έχουμε όμως να ανοίξουμε.
Η Ελλάς μπορεί να αξιοποιήσει την αίγλη της παιδείας, του πολιτισμού και το φυσικό της περιβάλλον. Ας μη ξεχνάμε ότι πηγή αυτής της αίγλης αποτελεί η μεθοδολογία της γνώσης, δηλαδή η φιλοσοφία. ‘Ετσι η χώρα μας έχει τη δυνατότητα να προτείνει να γίνει μόνιμος παγκόσμιος χώρος επιστημονικών συνεδρίων, πολιτιστικών δραστηριοτήτων, εκθέσεων, κ.λ.π. Το κλίμα μας είναι άριστη πρώτη ύλη γι' αυτό. Χρειάζονται γι' αυτό σχεδιασμός, υποδομή, εκπαίδευση, αξιοπρεπής συμπεριφορά, αλλά ευτυχώς όχι σε υπερβολική δόση. Δεν πρέπει να παίξουμε το ρόλο του στάρ, ούτε του παλιού ειδώλου, που περιορίζεται στη γοητεία του και δεν δουλεύει σκληρά για να αξιοποιήσει το ταλέντο του. Τέτοιοι στάρ μένουν στη μετριότητα. Δεν πρέπει να είμαστε αυτοί που επαναπαύονται στις δάφνες τους, αλλά αυτοί που χρησιμοποιούν παραγωγικά την αείποτε εξοικείωση με το πνεύμα. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού έχει μεγάλες οικονομικές δυνατότητες, ενώ ταυτόχρονα τονώνει την προστασία του περιβάλλοντος, την περιφερειακή ανάπτυξη και την καλλιέργεια περιβαλλοντολογικής συνείδησης στον πολίτη.
Η εμπορομεσιτική αστική τάξη στην Ελλάδα χρεωκόπησε γιατί δεν έπαιξε ιστορικό και κοινωνικό ρόλο. Η πολιτική στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, είναι σήμερα κατά τη γνώμη μου, κάτω απο το ύψος των περιστάσεων. Βέβαια δεν μπορεί να μήν υπάρχει εσωτερική διαμάχη σε μιά χώρα όπου η πάλη με το ίδιο το μυαλό της γέννησε τη φιλοσοφία. Παρ' όλα αυτά, πρέπει να περιορισθούμε στο "παιχνίδι κυρίων" και όχι στο αιματηρό παιχνίδι μέχρι τελικής πτώσης. Το αισιόδοξο είναι η μείωση της εξουσίας των πολιτικών, αφενός με την παράλληλη αύξηση του ειδικού ρόλου των τεχνοκρατών, που επιφορτίζονται όλο και περισσότερο με την ευθύνη της Ανάπτυξης, και αφετέρου με την αποκέντρωση των εξουσιών. Ηδη αρκετοί δήμοι της χώρας δρούν πιό ουσιαστικά και με περισσότερη φαντασία απο την κεντρική εξουσία.
Μεγάλο μέρος στην αποκέντρωση όμως πρέπει να παίξουν και οι κοινωνικοί φορείς, οι επαγγελματικές και εργατικές ενώσεις, τα επιστημονικά σωματεία αλλά και οι καταναλωτές ύλης και πνεύματος, που πρέπει να αναπτύξουν την αίσθηση της κοινωνικής τους συμμετοχής και ευθύνης, και να παίξουν δημιουργικό ρόλο, διατυπώνοντας και υλοποιώντας συγκεκριμμένες προτάσεις.
Ακόμα και σήμερα, με όλους τους εσωτερικούς και εξωτερικούς κλυδωνισμούς, μόνη η Ελλάς αντέδρασε πριν λίγο καιρό στην ιδέα της Ευρωπαϊκής εισβολής στην Βοσνία και μάλιστα πρότεινε ότι κι αν ακόμα αυτό συνέβαινε να μη μετέχουν τουλάχιστον δυνάμεις από τις γειτονικές χώρες. Αυτό σε αντιδιαστολή με την Τουρκία που όχι μόνο επρότεινε διεθνή επέμβαση αλλά μάλιστα και υπό τον έλεγχο των γειτονικών χωρών. ‘Ετσι, ακόμα και σε αδύνατο σημείο, αυτό της Εξωτερικής πολιτικής, η Ελλάς προσέφετε κατά τη γνώμη μου μεγάλη υπηρεσία στον σύγχρονο κόσμο. Ελπίζω ότι το ίδιο θα γίνει και στην τρέχουσα κρίση στη Σερβία.
Θέλω τώρα να καταλήξω, επικεντρώνοντας γενικότερα στην εκπαιδευτική διαδικασία, όχι μόνο επειδή σ' όλη μου τη ζωή έζησα και υπηρέτησα το χώρο της Παιδείας, αλλά επειδή πιστεύω ακράδαντα ότι σ' εμάς τους δάσκαλους έλαχε ο κλήρος μιας συνολικής διάπλασης των νέων γενιών. Εμείς καλούμαστε, ανεξάρτητα από τα μέσα που μας παρέχει η Πολιτεία, να δώσουμε τον καλύτερο εαυτό μας, να μορφώσουμε, να αποτελέσουμε το παράδειγμα, να εμπνεύσουμε. Είναι η δουλειά που χρειάζεται μεράκι και αυτοθυσία. Το έργο τελικά το δημιουργούν οι ερασιτέχνες, αυτοί που είναι εραστές της δουλειάς τους, θύματα της γοητείας της και αμελούν τις ανάγκες της ζωής, την ανέχεια στην οποία καταδικάζονται, τα χαμόγελα κατανόησης από τους "επιτυχημένους" (που, όμως, χρησιμοποιούν τα δικά μας ιδρωτοποτισμένα πορίσματα για να επιτύχουν).
Μια τέτοια τάξη ιδεολόγων είναι απαραίτητη δίπλα στην Ελλάδα του "αριβισμού και της κομπίνας", μια κρίσιμη μάζα που θα δώσει πνοή καταθέτοντας μόχθο.
Τα προβλήματα της Παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της είναι χρονίζοντα, φλέγοντα και επείγοντα. Πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους Γονείς - Δασκάλους - Πολιτεία - Μαθητές και Φοιτητές - ότι η διαδικασία της εκπαίδευσης εκτός από την παροχή γραμματικών γνώσεων διαπλάθει τους νέους, αναπαράγει την κοινωνία μας, διαμορφώνει το πλαίσιο της ίδιας της ζωής μας.
Η Παιδεία είναι η διαδικασία εκείνη, μέσα από την οποία μεταδίδονται στις νέες γενεές τα στοιχεία του ανθρώπινου πολιτισμού, αλλά και διαμορφώνεται η συμπεριφορά του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Μέσω της εκπαίδευσης, το άτομο αποκτά ένα σύνολο παραγωγικών γνώσεων και ένα σύνολο αξιών, με βάση τις οποίες χρησιμοποιεί τις γνώσεις και τις ικανότητές του. Για το λόγο αυτό, η εκπαίδευση χρησιμοποιείται από τις κυρίαρχες τάξεις ως μέσο χειραγώγησης και διαμόρφωσης της κοινωνικής συνείδησης.
Με ευρύτερη έννοια, Παιδεία παρέχει όλο το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά το βασικό κύτταρο εκπαίδευσης είναι το σχολείο σ’ όλες τις βαθμίδες του. Η Εκπαίδευση πρέπει να προσανατολίζεται στην επίτευξη ορισμένων στόχων όπως:
1. η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και δημιουργικής φαντασίας,
2. η σύλληψη και εμπέδωση μεθόδων απόκτησης γνώσης,
3. η αποκατάσταση επικοινωνίας με τις πηγές πολιτισμού, τεχνών και επιστημών,
4. η ανάπτυξη ικανοτήτων για δημιουργία νέας γνώσης και μετάδοσής της στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και
5. η επαγγελματική κατάρτιση.
Στην πράξη, υπάρχει μια δυναμικά μεταβαλλόμενη σχέση και αλληλεπίδραση μεταξύ μεταδιδόμενης γνώσης και παραγωγικής ανάπτυξης, καθώς και μεταξύ μεταδιδόμενων κοινωνικοπολιτικών αξιών και λειτουργίας της Πολιτείας. Γι’αυτό, ο έλεγχος της εκπαίδευσης είναι ένα αναντικατάστατο όπλο για τον έλεγχο της μακροπρόθεσμης στρατηγικής της παραγωγικής ανάπτυξης αλλά και της λειτουργίας του πολιτεύματος μιας χώρας.
Η κινητικότητα στο χώρο της Παιδείας το τελευταίο διάστημα, είναι λίγο ως πολύ γνωστή σε όλους. Οι πραγματικές επιδιώξεις που κρύβονται πίσω από τις ενεργειες των “πρωταγωνιστών” των γεγονότων, απέχουν πολύ από όσα απολαμβάνουν δημοσιότητας στο θέατρο του (πραγματικού) λαϊκισμού, και δεν είναι εξίσου γνωστές. Το να μιλάει κανείς για κρίση στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δε συνιστά ασφαλώς πρωτοτυπία. Συνήθως η κρίση αυτή συνδέεται με “δημοφιλή” (όπως λέμε ψηφοθηρικά;) ζητήματα, όπως αυτό των εισαγωγικών εξετάσεων ή της απαίτησης του “Πανεπιστημίου για όλους”.
Κανείς όμως από τους “αναλυτές” δεν προβάλει (γιατί άραγε;) ότι τέτοια θέματα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου και ότι η κινητικότητα είναι πανευρωπαϊκή, με διαφορετικές ασφαλώς μορφές σε κάθε χώρα, με κοινές όμως απαιτήσεις “σύγκλισης” από πλευράς των επιτελείων της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Σε μιά περίοδο που η τεχνολογική έκρηξη μας αναγκάζει να μεταβάλουμε συνεχώς την προσέγγισή μας στην εκπαίδευση, τη γνώση και την έρευνα, αλλά και στον τρόπο εργασίας του ακαδημαϊκού δασκάλου και του φοιτητή, ζητείται από όλα τα εκπαδευτικά συστήματα των χωρών-μελών να προσαρμοστούν στις νέες επιλογές της ΕΕ στον τομέα της Ανώτατης εκπαίδευσης. Για το θέμα αυτό έχει δημοσιευτεί πλούσιο υλικό από πλευράς ΕΕ, το οποίο όμως στη χώρα μας δεν έχει τύχει της δέουσας μελέτης. Φαίνεται ότι ο “ουσιαστικός κοινωνικός διάλογος για τα θέματα της Παιδείας”, του οποίου την επιτακτική αναγκαιότητα επισημαίνουν με συνέχεια και συνέπεια οι Πρυτάνεις των Ελληνικών ΑΕΙ, δεν είναι αρκετά φαντασμαγορικός στα τηλεοπτικά και ερτζιανά “παράθυρα”.
Με τη ραγδαία πρόοδο της επιστήμης εισάγονται νέες μέθοδοι παραγωγής και μεταβάλλεται σημαντικά η μορφή που παίρνουν οι εργασιακές σχέσεις. Μιλάμε πλέον για μια κοινωνία βασισμένη-στη-γνώση, καθώς και για μια ευρεία αγορά που θα καθορίσει την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών-προϊόντων, σύμφωνα με τις ανάγκες του Πελάτη.
Αυτή η συγκέντρωση της προσοχής στις ανάγκες της αγοράς καθώς η σύνδεση των επενδύσεων σε νέα προϊόντα, με την αναζήτηση κοινών πολιτιστικών πεδίων, πάνω σε ένα έδαφος που θα πρέπει να προετοιμάσουν τα Πανεπιστήμια, αποτελεί ένα σημαντικό αντικείμενο προβληματισμού: Η “Ευρωπαϊκή διάσταση” στην εκπαίδευση δε μπορεί να συνδέεται πρωτίστως με τις ανάγκες τις αγοράς, αλλά με την εξέλιξη του ίδιου του Πολιτισμού.
Και ασφαλώς, δε μπορεί καν να υπάρξει “Ευρωπαϊκή διάσταση” χωρίς συνθετική αποδοχή της διαφορετικότητας μέσα στον πολυ-πολιτισμικό και πολύγλωσσο Ευρωπαϊκό χώρο, χωρίς πλουραλιστική γλωσσική πολιτική, χωρίς την ανάπτυξη ιστορικής συνείδησης μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Αυτή η κοινή συνείδηση καταγωγής δε σημαίνει ασφαλώς ιστορική λήθη και ισοπέδωση των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο: Σημαίνει πρώτα απ’ όλα γνώση και κριτική θεώρηση της ιστορικής αλήθειας, αναγνώριση της συνεισφοράς, του ρόλου, της ιστορικής προσφοράς και της διαφορετικότητας της κάθε συνιστώσας του πολιτισμού που ο ιστορικός του μέλλοντος θα ονομάσει “ευρωπαϊκό πολιτισμό της 3ης χιλιετηρίδας”. Και είναι βέβαιο, ότι ο Ελληνικός πολιτισμός δεν έχει τίποτε να κρύψει ή να φοβηθεί στη διαδικασία αυτή.
Η ζωή σήμερα επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά τη διαπίστωση ότι οι απαιτήσεις της διεθνοποιημένης αγοράς από τη χώρα μας τώρα και στον επόμενο αιώνα είναι αυτές του εξαρτημένου καταναλωτή, που αφήνεται να παράγει τα εντελώς απαραίτητα, για να καταναλώνει τα προϊόντα που παράγουν άλλοι. Γνωρίζω ότι αυτό επιβεβαιώνεται στην πράξη για πολλές περιοχές, όπως χαρακτηριστικά στην πληροφορική, όπου η ελληνική προστιθέμενη αξία στα προϊόντα που φτάνουν στην αγορά είναι μηδαμινή. Αποτέλεσμα είναι η προβληματική εικόνα που εμφανίζει η απασχόληση στη χώρα μας στους παραγωγικούς τομείς. Συχνά ακούγεται η μομφή ότι τα Πανεπιστήμια είναι που παράγουν τους ανέργους διότι δεν τους δίνουν τις γνώσεις "που πρέπει". Καθημερινά ζούμε με την αγωνία των αποφοίτων μας, για επαγγελματική αποκατάσταση σε παραγωγική κατεύθυνση, πάνω στο αντικείμενο που σπούδασαν και τώρα βρίσκονται αντιμέτωποι με το σημαντικό πρόβλημα της επιβίωσης, σε μια αγορά εργασίας η οποία τους προσφέρει ένα "επάγγελμα", που δε ζητά την δημιουργικότητά τους αλλά το χρόνο τους να συναρμολογούν, να εφαρμόζουν ή και να πουλάνε έτοιμες λύσεις ή προϊόντα άλλων και μάλιστα με απαράδεκτες εργασιακές σχέσεις.
‘Ετσι λοιπόν φοβάμαι ότι στον 21ο αιώνα θα επιδιωχθεί από τους Ισχυρούς η αναγωγή του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, - όχι σε Ελληνικές καταβολές – δηλαδή στην Λογική, στην Επιστήμη, στους Θεσμούς Κοινωνίας και Λαού, στην Δημοκρατία, στην Τέχνη, στην απολύτρωση του ατόμου από ανεξερεύνητα κέντρα τρόμου αλλά σε εξ’ αποστάσεως μηχανισμούς ελέγχου για την εφαρμογή και διεύρυνηση των κανόνων και στόχων της διεθνοποιημένης αγοράς.
Αυτό όμως θα διαλύσει όλες τις ελπίδες που η ανθρωπότητα έχει καρφιτσώσει πάνω στον 21ο αιώνα, για μια καλύτερη ζωή, για μια πιό δίκαιη κοινωνία χωρίς σύνορα και διακρίσεις, με ενδιαφέρον στην ανάπτυξη της κάθε μιας ανθρώπινης μονάδας, με ένα καταμερισμό που θα βασίζεται στην αποδοχή της προσφοράς του καθένα, και θα του παρέχει τα ανάλογα, τείνοντας βέβαια να εξομαλύνει τις διαφορές. Πιστεύω απόλυτα ότι η ελληνική Παιδεία με τις πιό πάνω καταβολές, μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην υλοποίηση αυτών των ελπίδων, αρκεί μόνο να μπορέσουμε να ορθώσουμε το απαιτούμενο ανάστημα και να ακουστούμε.
Αυτό τον τίμιο αγώνα, του Πνεύματος και της Επιστήμης, εμείς οι Έλληνες τον εγκαινιάσαμε και πρέπει να τον συνεχίσουμε. Με ενότητα και ομόνοια, με την άμιλλα που συνοδεύει την αναζήτηση κάθε υψηλού στόχου, με την παγκοσμιότητα των ιδεών μας, ας προσπα-θήσουμε να γίνουμε οι νέοι Προμηθείς σε ένα σύγχρονο φωτοδότη Ελληνισμό. Κι αν ακόμη η Ιστορία δεν δικαιώσει το αποτέλεσμα, θα δικαιώσει, πιστεύω, σίγουρα την προσπάθειά μας. Σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα είναι γύρω μας και με το στόμα του διπλανού μας μάς ζητά να κάνουμε κάτι, αν μη τι άλλο στο όνομα της Ιστορικής Δικαιοσύνης.
Δημοσίευση Σχολίου